Blog #18: Het Marktsentiment door de ogen van een houthandel

Gepubliceerd door Jan Maurits Kemps op 21 maart 2017

Begin maart ben ik naar Dubaï afgereisd om deel te nemen aan het ATIBT-forum. Genoeg stof voor een nieuwe blog! Begin dit jaar zijn we lid geworden van het ATIBT, Association Technique Internationale des Bois Tropicaux. Hopelijk dat onze eerste deelname ook niet de laatste hoeft te zijn, maar daar straks meer over.


ATIBT VERSUS VVNH
Hotim en Veteka zijn de laatste jaren diverse malen uitgenodigd om lid te worden van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH), maar we hebben vriendelijk bedankt. Waarom? Naar ons gevoel behartigt de VVNH de belangen van de houthandel van tropisch hardhout niet goed genoeg, zijn ze niet doortastend genoeg. De VVNH heeft immers erg veel belangen te behartigen, misschien te veel. Het ATIBT sluit beter aan bij onze affiniteit met Afrika. Hopelijk geen verkeerde interpretatie van onze kant?


FRANS ALS VOERTAAL. SERIOUSLY?
Het mooie, en misschien ook wel het slechte, is dat het hele forum van het ATIBT er in het Frans aan toe gaat. Zelfs de moderater spreekt geen Engels. Voor mij persoonlijk (opgegroeid en woonachtig in België) niet zo’n probleem, gezien Frans eerder mijn tweede taal is dan Engels. Voor de meeste participanten is dit een ander verhaal. Als je ministers uit Dubai uitnodigt om deel te nemen aan een topic en een discussie in het Frans… mét een vertaler erbij, sla je de plank toch redelijk mis denk ik dan. Dat Engels ooit de voertaal van het ATIBT wordt lijkt onwaarschijnlijk als je kijkt naar het grote aandeel chauvinistische niet-Engels sprekende leden. Helaas. Want een 2de terugval in ledenaantal zou zo maar ‘s een doodsteek voor het ATIBT kunnen betekenen.


EEN ZAGERIJ IS GEEN ONTBOSSER
Zoals ik al aangaf in m'n 2de blog 'Who's to blame, de ontbossers van West Afrika' zijn de zagerijen en de zogenaamde bosbouw beslist niet de hoofdontbosser van tropische regenwouden. Als je op het forum verschillende NGO’s aan het woord hoort, krijg je daar een steeds beter beeld van. Dit heeft natuurlijk betrekking op Centraal en West Afrika. Als je hoort dat er tussen nu en 2050 in dat gebied een miljard (!) meer mensen bijkomen weet je meteen dat er daar een groot probleem gaat ontstaan. Steden zullen de pan uit rijzen, maar waar? Wegen en infrastructuur bestaan nu al niet, dus moet nog worden aangelegd. Plaats voor industrie en landbouw? Is er niet. Wat is er dan wel? Bos, oerwoud. Dus als steden, wegen en landbouw noodzakelijk zijn zal het bos moeten wijken.

Op dit moment vindt in het gebied van Centraal-West Afrika de grootste ontbossing ter wereld plaats. Ruim een miljoen hectare bos per jaar gaat er momenteel verloren. Dat is meer dan in Zuid-Amerika dat altijd de grootste ontbosser is geweest. Waar gaat dat bos als eerste aan verloren in Centraal-West Afrika? Je raadt het al: landbouw, gevolgd door wegenaanleg. Logisch te verklaren. De arme Afrikaanse bevolking heeft geen geld en mogelijkheden om zijn eten te kopen en moet leven van de teelt van eigen groenten, fruit en veeteelt. De ruimte die hiervoor nodig is wordt gecreëerd door ontbossen. In Europa deden wij dit al enkele eeuwen eerder. Maar nu lijkt het dan toch ineens anders. Nu willen wij als Europeanen wel even meedenken en zeggen hoe dat er dan aan toe moet gaan


ONTBOSSING IN AFRIKA, EUROPA BEMOEIT ZICH ER WEL EVEN MEE
Er wordt op dit moment hard gewerkt aan een concept van “bosconcessies 2.0”. Een nieuwe versie van het huidige bosbeheersplan dat nu in de meeste West-Afrikaanse landen gebruikt wordt. Het komt er op neer dat er gekapt kan blijven worden, de bossen behouden blijven en de ontwikkeling van steden, landbouw en infrastructuur door kan gaan. Dit natuurlijk wel in ruil voor geld en ontwikkeling van de EU, het IMF, de Wereldbank en andere NGO’s. Want als er voor de Afrikanen niet iets tegenover staat, gaat het natuurlijk niets worden.


ZUID-AFRIKAANSE TOESTANDEN OP DE LOER
Het idee van de “concessies 2.0” is zo verkeerd nog niet. Het probleem zit ‘m in de behartiging van verschillende belangen. De bossen zijn van de staat, de locals leven op en van de gronden en de zagerijen willen er kappen en er met de opbrengst van het bos van door gaan. Dat gaat ‘m natuurlijk niet worden! Er moet goede formule gezocht worden om al die belangen te behartigen. Zeker omdat 70% (!) van de zagerijen niet in handen is van de Afrikanen zelf, maar van Europeanen en sinds een jaar of vijf ook Aziaten. Als er geen goede oplossing komt is het niet ondenkbaar dat je daar met Zuid-Afrikaanse toestanden te maken krijgt waarbij de locals zich wreken op de “blanken” en “Aziaten”.


ZOEKEN NAAR COMMERCIËLE ALTERNATIEVEN
Er wordt nu nagedacht hoe we de bossen een 2e soort exploitatie kunnen geven. Dus naast bosbouw ook een andere activiteit. Iets onder of tussen de bomen, een schaduwlandbouw? Of meer benutting van het afval na het verzagen van de stammen? Gemiddeld is slechts 30% van een stam bruikbaar voor verkoop in de vorm van debités (gezaagd hout). Zonde. De uitdaging is om producten te bedenken die de locale bevolking zelf kan maken en zo zelf opbrengsten en inkomen kan genereren. Te denken valt aan het maken van houtskool, pellets, plaatmateriaal of een gevingerlast-gelamineerd product. Over deze vier mogelijkheden om hout te vercommercialiseren meer in mijn volgend blog.


LKTS & LUTS? SPECIES-GROUPING EEN SUCCES!
Het vermarkten van lesser known timber species (LKTS) en lesser used timber species (LUTS) komt ook weer ter sprake tijdens het ATIBT forum. Zolang er al gekapt wordt in tropische bossen, zolang wordt er al gesproken over LKTS en LUTS. De oplossing voor het vermarkten van LKTS en LUTS is heel simpel, zo wordt gesteld. Begin gewoon eerst met het verkopen van deze houtsoorten en verkoop daarna de rest. De eerste en beste manier: dwing het af. Op zich is daar best iets voor te zeggen. Zeker door de toename van nieuwe technieken en technologie die we vandaag ter beschikking hebben. In m'n blog Hoe lang houden we het nog vol' schreef ik ook al over vermarkten van de KLTS en LUTS: vanwege de verarming van de bossen door de eerste en tweede kap wordt het simpelweg een must. 

Een tweede manier om deze houtsoorten te vermarkten is door middel van “species grouping”. Daarbij heb ik het volgende onthouden: “Species-grouping, an effective and pragmatic marketingkey for new markets.”. Er zijn inderdaad voorbeelden van succes, waarvan het grootste misschien wel te vinden is op eigen bodem. Hoe vernuftig hebben de Aziaten ons het Dark Red Meranti (DRM) doen accepteren binnen de timmerindustrie? We noemen het DRM en het zijn eigenlijk alle houtjes van de Shorea-familie. In het begin is dat best goed gegaan, want het waren vooral de premium houtsoorten die deze groep vulden. In de jaren ’70-’80 ook nog eens de mooie stammen uit de zogenaamde eerste en tweede kap. Mooie stammen met een mooie diameter en een premium specie die de groep DRM vult. Maar wat is er nu nog over van het aandeel premium-species als je DRM koopt? Geen wonder dat er de afgelopen jaren, maar vooral ook de laatste maanden en weken, steen en been geklaagd wordt over de steeds slechter wordende kwaliteit, zoals ook in mijn vorige blog beschreven?

Een andere vorm van species-grouping is het sterk in opmars zijnde SPF (Spruce-Pine-Fir). Deze keer een mooi staaltje marketing van onze Westerse buren. Ze hebben de laatste jaren hard gewerkt om deze 3 groepen van houtsoorten als één te laten lijken. Ik ben te weinig thuis in deze groep maar gezien hun marketingactiviteit en het aanbod van diverse zagerijen lijkt er toch een kans van slagen te zijn.

Ook tijdens het ATIBT-forum is hiervoor een plan opgeworpen dat gebaseerd lijkt op het Amerikaans-Canadees systeem. Een systeem dat bottom-up start en vervolgens top-down eindigt. Concreet is het idee om aan de bron, het bos/de zagerij, een groep van verschillende houtsoorten te selecteren met (veel) dezelfde eigenschappen. Deze houtsoorten worden door elkaar gezaagd, verzaagd, gedroogd en verwerkt door de industrie/eindverbruiker. Deze koppelt zijn bevindingen terug. Vervolgens kan er nog een batch/lot gezaagd worden waarbij de verbeterpunten worden meegenomen. Uiteindelijk worden er op basis van de acceptatie en terugkoppeling van de industrie/eindgebruiker kwaliteitsnormeringen bepaald en beschreven.

De grote valkuil voor het vermarkten van de LKTS, LUTS en het zogenoemde species-grouping? Wederom de transportkosten! In sommige gevallen zijn deze houtsoorten geschikt voor bepaalde toepassingen, maar zijn de opbrengsten lager dan de totale kosten om een dergelijke houtsoort naar Europa te brengen. De impact van de logistieke kosten op een kubieke meter hout is enorm. Dit moeten we eens verder uitzoeken en visualiseren. Wellicht een leuk topic voor binnenkort?


LOGISTIEK STEEDS HET GROTE STRUIKELBLOK
Tijdens het forum kwam dan ook duidelijk de wens (lees: noodzaak) naar voren om de logistieke infrastructuur in Centraal-West Afrika te verbeteren. Het logistieke probleem lijkt nergens ter wereld groter dan hier. Eigenlijk verbazingwekkend, omdat het een zeer grondstofrijk gebied is met haar goud, diamanten, uranium, nikkel, cobalt, hout... De Chinezen hebben dit al een tijd in de gaten en hebben hulp in de vorm van wegen en een haven aangeboden en uitgevoerd in ruil voor visums en concessies. Er mag nu wel een haven zijn bebouwd in Kribi, volledig klaar om open te gaan, maar daar wachten we, vanwege “administratieve en ministeriële” redenen, met z’n allen al een paar jaar op. De grootste behoefte zit hem in de betering van het wegennet, spoornet en een vereenvoudiging én versnelling van de douane-activiteiten.

De slechte wegen, met name onverharde wegen, onlogische verbindingen en omwegen maken de binnenlandse transportkosten hoog. Ter verduidelijking enkele cijfers. Een vrachtwagen met 30T hout die in Afrika 1000km moet rijden kost ongeveer EUR 150/m3 en duurt ruim een week. Als het mee zit. De verschepingskosten (enkel de kosten aan de rederij) voor transport van Afrika naar de Benelux, 5000km en duurt 3 weken, kost ongeveer EUR 75. De helft! Om maar aan te geven dat de wens naar een verbetering wegen- en spoornetwerk groot is. Maar dat heeft dan ook wel weer meteen zijn weerslag op de ontbossing, zoals al eerder aangegeven. En zo hangt alles hier aan elkaar.


MINDER HOUTGEBRUIK IN EUROPA?
Verassend is dat sinds de invoering van de EUTR-richtlijn in maart 2013 het aandeel geëxporteerd hout naar de EU is afgenomen. Dit was natuurlijk al afgenomen door de start van de crisis in 2008, maar blijkbaar heeft dit zich nog eens doorgezet na de invoering van de EUTR. Zijn we opeens bang geworden om een natuurlijk hernieuwbare bron te gebruiken en geswitcht naar kunststof en Aluminium? Ik mag het niet hopen. Dan heeft deze EU-richtlijn wel een enorm ongewenste bijwerking. Op dit moment wordt er hard gewerkt om deze bijwerking tegen te gaan. Op Europees niveau is het European Timber Trade Federation (ETTF) hiervoor als overkoepelend orgaan van de Europese houtbrancheverenigingen de aangewezen partij. Zo moeten levenscyclusanalyses of LCA’s (berekeningen om de milieubelasting van een product of dienst ‘van wieg tot graf’ te bepalen) de strijd aangaan met kunststof en aluminium en het tij keren. De Amerikanen hebben met hun branche-organisatie AHEC hiervoor zelfs al een tool ontwikkeld. Het ATIBT draagt zijn steentje bij met het opzetten van het Timber trade portal. Alles om het houtgebruik weer te stimuleren. Hopelijk zijn we er in onze conservatieve houtsector niet te laat bij…?


LET’S FIGHT FOR CARBON RIGHTS
Hout heeft gelukkig een grote troef. In tegenstelling tot kunststof & aluminium is hout een natuurlijk hernieuwbare bron. Bomen nemen CO2 op, slaan de koolstof op en stoten zuurstof uit. Als we er nu eens voor zouden kunnen zorgen dat de opslag van het opgeslagen koolstof in het (gekapt) hout kunnen verhandelen in de vorm van Carbon-rights? Dan hebben we toch de tweede gewenste inkomstenbron uit de Afrikaanse bosbouw die 1-op-1 terecht komt bij de Afrikaanse overheden om er de noodzakelijke investeringen in het wegen- en spoornetwerk of zo. Er moet vast iets voor te bedenken zijn…